19 Ağustos 2015 Çarşamba

A CRITICAL ANALYSIS OF THE NARRATIVES ABOUT THE ATABARI DANCE

Berna Kurt, July 2014, paper presented at the 28th Symposium of the ICTM Study Group on Ethnochoreology, Korčula-Croatia (and published in the proceedings)
......................................................................................................................
In dance historical records, (re)naming of a dance from Artvin, Turkey as Atabarı is associated with a local dance event which occurred in 1936. This popular narrative has been reconstructed many times by different writers. In 2010, a new reconstruction of this narrative triggered a discussion among the dancers and musicians from Artvin.

I make an intertextual and comparative analysis on different (re)constructions of this narrative. Exploring the similarities and contradictions, problematizing the gaps and silences in different accounts of dance historiography, I analyze the historical contexts in which those narratives have been constructed or reconstructed.

Keywords: Turkey; narrative; historiography; Armenian; lyrics
......................................................................................................................

When the literature on the dance historical records in Turkey is overviewed, a very popular narrative attracts some attention. This narrative about the renaming of a dance from Artvin as Atabarı came into the agenda in 2010, by a new reconstruction of it, triggering a remarkable reaction among the dancers and musicians in Artvin.

In this paper, following the post-second world war historiographical approaches like history from below, micro history and social history, I make a micro analysis on this narrative construction and try to emphasize the multiplicity of the voices in the writing of dance history.

Narrative in historiography

Narrative has traditionally been the main rhetorical device used by historians. In 1979, when the new 'social history' was demanding a social-science model of analysis, Lawrence Stone detected a move back toward the narrative. He stated that the narrative was descriptive rather than analytical; organized chronologically; focused on a single coherent story and concerned with people rather than abstract circumstances [Stone 1979:3]. The stories of new historians were different from those of traditional narrative historians. New historians were generally concerned with the feelings and behaviours of ordinary people, giving priority to analysis rather than description, opening up new resources and telling their stories differently from that of Homer, Dickens, or Balzac. More significantly for the purpose of this paper, they were telling the stories to throw light upon the internal workings of a past culture and society [Stone 1979:19].

Adopting a similar approach, my analysis of the narratives about the single event changing the name of the dance "will not be an end in itself, but a mean of illuminating some wider question, which goes far beyond the particular story and its character" as Eric Hobsbawn states [Hobsbawm 1980:4]. Doing so, I take a different position from the tendency Stone generalized as "a decline in the thrust of historical research to ask the big why questions" [Stone 1979:9]. My big why question or my research question is: "Why the narratives about the Atabarı dance miss the commonality of this dance heritage between the Turks and Armenians?" Asking such a question without attempting to identify the origin of the dance as Armenian or Turkish, I analyze the narratives in historical and political contexts, as constructions of the early Republican era and reconstructions in a current political atmosphere. Rethinking on such a popular narrative in dance history of Turkey, I work on a more pluralist dance historiographical approach.

The dominant narrative as a common denominator of different accounts

In some written or oral accounts, renaming of a dance from Artvin as Atabarı has been associated with a dance event. In 1936, after a competition in the Second Balkan Dance Festival, a ball is organized in the Palace of Beylerbeyi, Istanbul. During the performance of the winner team from Artvin, Atatürk - namely 'the ancestor of the Turks' or the founder of Turkish Republic - participated in the dance. He performed all the steps competently and took the lead of the dance group. After the return to Artvin, the performers proposed to change the dance's name to honour him. They consulted with the local governors and they sent a telegram to Ankara - the capital of the new Turkish Republic. After taking Atatürk's offical approval, the dance name became Atabarı - namely 'the dance of the ancestor'.

Afterwards, some performers' accounts have been published and this event became widely known in Turkey. Year after year, the dance has been an important part - generally the beginning - of Artvin dance repertoire.1 It is still being performed in Artvin and in other parts of Turkey.

Intertextual analysis of the narratives

1. Who narrates?

Considering that history is not a line from past to present but an interplay between different discourses, I raised the classical question, "whose 'voice' gets heard in historiography?" In the case of Atabarı narratives, the 'narrators' were generally the members of the Artvin performance group who participated in the ball organized in 1936. (Two narrators of the currently written records published in 2010 and 2011 were Coşkun's and Çağal's family members Nezahat Sezgin and Erol Çağal referring to their accounts).

The written accounts about the ball were published in some books, encyclopedia articles or dissertations. They included three different narrators' accounts:
1) Murat Coşkun - the accordion player [Hacıbekiroğlu, Sürmeli, Akalın 1994:101, 132;
Ünal 1995:43; Sezgin 2010:website],
2) Ali Osman Çağal - the director of the Artvin People's House, defined as the founder of the performance group [Erol Çağal 2011:website],
3) Hüseyin Gürel - another name defined as the founder of the performance group [Tokdemir cited in Artvinli:manuscript].

2. How do they call that dance?

While trying to interpret those secondary resources, I took for granted that all accounts were personal and partial. When the narrators were giving information on Artvin dances or referring to the event that gave rise to the renaming of dance as Atabarı, they were calling the dance differently.

The ways of calling the dance's name were indicating different political viewpoints. Before the foundation of the Turkish Republic in 1923, the dance was being performed by Armenian, Georgian and Turkish populations living in Artvin. At that time, many people were calling the dance as Ermeni barı - Armenian dance - or Someh - meaning 'Armenian' in the Georgian language.2 But after the big massacre of the Armenian population by Ottoman state officials in 1915 and the Turkification policies of the later Republican period, many people in Artvin chose to be much more 'silent' about the commonality of this dance heritage between different ethnic groups.

During the analysis of the resources stated above and other ones [Ay 1990:103; Gazimihal 1991:VI; Benninhaus 1992:36; Özturk 2005:122; Su 2000:166; Artvinli 2014: interview: Ural 2014:interview; Oflaz 2014:interview; Melaşvili 2014:interview; İnce 2010: interview], I derived six different names of the dance: 1) Atabarı - the dance of the ancestor -, rated 16 times; 2) Ermeni Barı - Armenian dance -, rated 9 times; 3) Artvin Barı - dance of Artvin -, rated 6 times; 4) Çoruh Barı, - dance of Çoruh -, rated once; 5) Düz Oyun, - the simple or regular dance -, rated once; 6) Ağır Bar - the slow dance -, rated once.

3. How do they narrate?

3.1. Factual differences
Many factual differences can be observed in the reconstructions of the past resources. The place and the date of the dance festival and the ball afterwards differentiate. In some accounts, the names of the performers are missing. The founders, the directors and the members of the performance group are diverse. Initiators of the change in dance name and the process afterwards also vary in different narratives. (See table below.)


RESOURCE PERSON
WHEN
and
WHERE
 the EVENT HAPPENS?
WHO
are the PARTICIPANTS of the EVENT?
WHO WANTS to CHANGE the NAME of the DANCE?
HOW
the CHANGE in DANCE NAME
HAPPENS?
1
(not specified)
Cemil Demirsipahi
1936
………
………
Mustafa Kemal Atatürk

2
Murat Coşkun
and Ahmet Çevik
E. Hacıbekiroğlu, N. Sürmeli, Z. Akalın
1936, 1937
Dolmabahçe Palace and
Park Hotel
Director of the team: Mr. Servet  +
Mr. Hüseyin, Mr. Murat, Mr. Ahmet, Mr. Ziver, Mr. Tahsin and  Mr. Ali
Performers
The Governor of Artvin sends a telegram to Ankara and takes Atatürk’s approval
3
Murat Coşkun
→ Adil Ayter
→  Şahin Ünal
1) 02.09.1936 İstanbul
2) 1937
Dolmabahçe Palace
………
Performers
The Governor of Artvin (Refik Koraltan) sends a telegram to Ankara and takes Atatürk’s approval in half an hour.
4
(not specified)
Sarı Çiçek Monthly Local Journal
Özhan Öztürk
02.09.1936 Beylerbeyi Palace
………
Hüseyin Gürel
(one of the dancers)
Hüseyin Gürel sends a telegram to Çoruh People’s Houses Director.

They take Atatürk’s approval in two hours
5

Murat Coşkun
and Hüseyin Tanto

→ Nezahat Sezgin
07.03.1936 (independence day of Artvin)
 Ankara, Karpiç Restaurant
Founder of the team: Kadir Çağıl
Director of the team: Hüseyin Tanto +
Ahmet Çevik, İsmail Çevik
Musicians:
Murat Coşkun (accordion player)
Hasan Öztürk (bagpipe player)
Mustafa Kemal Atatürk don’t like the name of the dance as ˈArmenian danceˈ
Thherefore, the performers to demand the change

6

Ali Osman Çağal

→ Erol Çağal
1937
Istanbul, Ali Rıza Paşa’s Seaside Residence
Founder of the team: Kadir Çağal


Performers
Performers tell about the event in Artvin. The Town Council decides to change the name and they write this decision in People’s Houses’s register.
The Governor of Artvin sends a telegram to Ankara and takes Atatürk’s approval.
7

Hüseyin Gürel

Hayrettin Tokdemir

Taner Artvinli
02.09.1936 Beylerbeyi Palace
Founder of the team: Hüseyin Gürel

Dancers: Ahmet Çevik, Ziver Bayar, Tahsin Bayar, Ali Şentürk

Musician:
Murat Coşkun
Hüseyin Gürel
Hüseyin Gürel and The Governor of Artvin sent a telegram from Istanbul to Artvin People’s Houses
They got a positive response from the Çoruh People’s Houses Director Ali Çoruh and Republican People’s Party’s Chair Dr. Cemal Kazancıoğlu
A day after, in an entertainment at Tepebaşı Gazinosu, Istanbul, at the corner of the scene, it was written by the lights “Atabarı (Artvin Barı”. Governor of Istanbul made an explanation to Atatürk and he has been very glad.
Table: Factual differences in different accounts of the same event.

These factual differences raise the concerns in macro history about the memory and the blurring of distinctions between the 'fact' and the 'fiction'. As Husbands states:
If the boundaries between history and fiction are no longer clear or distinct... the understanding of the past is itself a creative act which can be rendered differently by historians, novelists and poets… the place of the imagination in the construction of historical accounts becomes central [Husbands 1996, cited in Carter 2004:5].

Maybe an intertextual analysis of the outcomes of the different imaginations may help us to reconstruct more pluralist narratives of dance historiography.

3.2. Discursive similarities

Some remarkable similarities exist in different accounts of the same event. For example, most of the narrators were emphasizing the democratic and participatory process of the renaming of the dance as the one 'from below' which is a rare happening in the early Republican period. But the narratives of Cemil Demirsipahi and Nezahat Sezgin were the exceptions pointing out to Atatürk as the one demanding change in dance name.

One other common issue in different accounts was the portrayal of Atatürk as the 'best dancer'. Many narrators emphasized his self-confidence and competence in dance performance. He had demanded from the dancers to show more complicated steps and could immediately perform them. Other audience-participants had already left the dance floor when he took the lead of the dancers. Therefore, he was also a charismatic leader in the dancing space.

There was also one interested allegory reminiscent of the national construction period's political symbolisms. Hüseyin Gürel's imagination was as expressed as such: "We were all sitting around him as a semi-circle, forming a crescent around him as the star" [Artvinli: manuscript]. This description was the central figure of the Turkish national flag.

3.3. Gaps and silences

The past is not that which vanishes at every second that passes, but rather that which presents itself in the present as a forceful absence, a set of references, signs, lines of forces, all traversing the body on stage and defining the ground on where dance (all of us) stands [Lepecki 2003, cited in Carter 2004:176].

Trying to acknowledge a common ground between the past and the present; to understand how history is conceived, created and interpreted; I also analyzed the gaps and silences in historical records. These were the products of culturally constructed, hierarchical and generally biased perspectives on the past. But such biases could also be the strength of the research as long as we were aware of what they could imply.

I made interviews to make a comparative analysis between the historical records and the informants' accounts. All informants stated that Artvin has been a multi-cultural city where especially the Turks, Georgians and Armenians lived together for many years and shared a common culture [Öztürk 2014:interview, Artvinli 2014:interview, Ural 2014:interview, Oflaz 2014:interview, Melaşvili 2014:interview, İnce 2010:interview]. The Turks and the Georgians still live in Artvin but since the Ottoman Empire's big massacre at 1915, it's almost impossible to find any Armenian inhabitant in the city. They also expressed that this dance was known as 'Armenian dance' in Artvin. But today, it’s a part of popular 'Turkish dances' repertoire, having a different Turkish name - Atabarı - and a lyric in Turkish language. The elders of Artvin knew about the former names of the dance but they don't want to express it in public space, therefore participate in the existing 'silence' about the issue.

In such a context, after almost seventy years of the change in dance name (in 2010), one of the first narrators', Murat Coşkun's daughter, Nezahat Coşkun, stated that Atabarı was originally an Armenian dance [Coşkun 2010:website]. Her statement, as a new reconstruction of the dominant narrative, triggered severe reactions from some of the Turkish people living in Artvin. Such reactions occurred almost a century after the big massacre of the Armenians, in a changing political atmosphere defined as the 'normalisation of the diplomatic ties between Turkey and Armenia.'

It has to be noted that the historical records do not include any information about what happened before the ball in 1936. This remarkable gap in historical records and the silence about the subject give rise to the deficient narratives that miss many human voices, many lived experiences, many cultures and identities of the past.

Therefore I had to look for one of those 'missing' parts. Thanks to the help of my friends - ethnomusicologist Burcu Yıldız and my former teacher of Armenian dances, Minas Oflaz - I found the dance song's Armenian version called 'Arnem Ertam Im Yare'. Most of the people from Turkey did not know about the Armenian version of this popular Turkish song called Atabarı.

Atabarı song in the Turkish language is a love song having lyrics like: "This is a wedding house, with a garden and vineyard / They sent my hazel eyed into the army". Probably after the ball in 1936, the most popular couplet of the song was added: "We have Atabarı as a reminder of our ancestor". The song's Armenian version was collected by the famous Armenian composer Gomidas Vartabed. It was also a love song whose title can be translated into English as "I will go up the mountain with my love"3 This popular dance music's bilingual lyrics was an indicator of the common culture which had been forgotten or silenced many years ago in a very tense political atmosphere.

Concluding remarks

When trying to make a critical analysis on a very popular narrative in dance historiography of Turkey, I wanted to listen to more people and to incorporate more voices on this single issue and open a way to (re)construct more pluralist narratives about it. In terms of dance historiography, the change of a name can perhaps open a discussion on what really happened in the past.

Endnotes
1. See online a video of this dance, "11 Artvin Yöresi Dansları.mp4-DHDT", <www.youtube.com/watch?v= frA9voW9Yxw>, (accessed 2010 March 01). This is the well-known Artvin dances' choreography by Suat İnce, for Turkish State Folk Dances Ensemble. Atabarı dance and song is at the beginning of the video.
2. Bar means 'dance' in Armenian language. In Turkish language, it is the name of a collective dance form in northeastern region of Turkey.
3. I am grateful to Minas Oflaz who translated the lyrics from Armenian to Turkish for my research. See online a video of Sahakyan Ensemble, an Armenian music group based in Istanbul who performs the song in both languages: "Arnem Ertam İm Yarı (Sahakyan Korosu)" <www.youtube.com/watch?v=QMIe6GEsySg>, (accessed 2014 July 02).


References Cited

Artvinli, Taner.
2014. "Artvin Halk Oyunları" [Artvin dances], Artvin Ansiklopedisi [Encyclopedia of Artvin] (manuscript). Hatay, Turkey: private collection (Submitted for publication).

Artvinli, Taner (resource person).
2014. Telephone interview by Berna KURT Kemaloğlu; 19 June, Istanbul/Turkey.

Ay, Göktan.
1990. Folklora Giriş [Introduction to folklore]. İstanbul: Teknik Üniversitesi Türk Müziği Devlet Konservatuarı Yayınları.

Benninghaus, Rudiger.
1992. "Artvin Vilayetinde Oynanan Halk Oyunları" [Folk dances performed in Artvin region], Folklor- Halkbilim 4: 42: 36. Istanbul: Renk Yayınevi.

Çağal, Erol (resource person).
2009. "1937 Atabarı Ekibi ve Hıkâyesı"[1937 Atabarı team and its history]. Online: <www.facebook. com/media/set/? set=a. 1678789866 42147.37380.164944783602234&type=3> (accessed 2014 June 14).

Demirsipahi, Cemil.
1975. Türk Halk Oyunları [Turkish folk dances]. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Folklora Doğru [author unknown].

1996. "İberya Özkan ile Gürcü Müziği Üzerine Söyleşi. " [Interview with İberya Özkan on Georgian Music], Folklora Doğru: Dans Müzik Kültür 62: 238-239. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Matbaası.

Gazimihal, Mahmut Ragıp.
1991. Türk Halk Oyunları Kataloğu 1 [Catalogue for Turkish folk dances 1]. Nail Tan (editor). Ankara: Kültür Bakanlığı.

Hacıbekiroğlu, Erol; Sürmeli, Nurullah; Akalın, Zeki.
1994. Halk Oyunlarıyla Artvin [Artvin with its folk dances], Ankara.

Hobsbawm, Eric.
1980."The revival of narrative: some comments." Past and present 86:3-8. Oxford: The Past & Present Society.

Husbands, Chris.
1996. What is history teaching? Language, ideas and meaning in learning about the past. Buckingham: Open University Press. (Cited in: 2004, Alexandra Carter (editor), Rethinking dance history: a reader:5. London: Routledge.)

İnce, Suat (resource person).
2011. Personal interview to Berna KURT Kemaloğlu, 4 February Ankara, Turkey.

Lepecki, André.
2004. "Concept and presence: the contemporary european dance scene." Alexandra Carter (editor), Rethinking dance history: a reader:176. London:
Routledge.

Melaşvili, İberya Özkan (resource person).
2014. Personal interview to Berna Kurt Kemaloğlu, 22 June, Istanbul, Turkey.

Oflaz, Minas (resource person).
2014. Informal conversations with Berna KURT Kemaloğlu; 19 June, 4 July, Istanbul, Turkey.

Öztürk, Özhan.
2005. Karadeniz Ansiklopedik Sözlük [Encyclopedical dictionary of Black Sea], İstanbul: Heyamola Yayınları.

Öztürk, Özhan (resource person).
2014. Social media interview by Berna KURT Kemaloğlu, 18 June, Istanbul, Turkey

Sezgin, Nezahat.
2010. "Artvin Barı mı? Ata barı mı? Ermeni Barı mı?" [Artvin dance? Dance of the ancestor? Armenian dance?]. Online: <www.karalahana. com/makaleler/folklor/artvin-bari-ermeni- bari.html> (accessed 2014 January 6).

Stone, Lawrence.
1979. "The revival of narrative: reflections on a new old history." Past and present 85:3-24. Oxford: The Past & Present Society.

Su, Ruhi.
2000. (1994). Türk Halk Oyunları [Turkish folk dances]. Second edition. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

Ural, Uğur (resource person).
2014. Personal interview to Berna KURT Kemaloğlu, 19 June, Istanbul, Turkey.

Ünal, Şahin.
1995. 1900-1950 Yıllarında Türk Halk Oyunları Üzerine Yapılan Teorik ve Pratik Çalışmaların Karşılaştırmalı Değerlendirilmesi [comparative analysis of theoretical and applied folk dance studies between 1900-1950] (master thesis). Izmir, Turkey: Ege University, Department of Turkish Folk Dances.

Yildiz, Burcu (resource person).
2014. Informal conversations with Berna KURT Kemaloğlu; 20-21, July, Istanbul, Turkey

19 Temmuz 2015 Pazar

AYDIN TEKER ve GİZEM AKSU ile HALLO! ÜZERİNE SOHBET: "BEN BU GÖSTERİYLE İNSANLIKTAN ÖZÜR DİLİYORUM ASLINDA"


                                                                                                                                         Berna Kurt, 30 Mayıs 2015

Çıplak Ayaklar Stüdyosu’ndayız. ‘Hallo!’yu seyrediyoruz. “Bizleri duyulmamanın ve duymamanın derinliklerine açılan bir deneyime davet eden” bu iki bölümlük gösterinin konsept ve yönetiminde Aydın Teker’in, performansında da Gizem Aksu’nun imzası var. Gösteri bitiyor. Stüdyonun mutfağına yerleşiyor, çaylarımızı koyuyoruz ve yaklaşık 45 dakikalık bir sohbet başlıyor




“…Bizi Dinleyen Kimse Yok, Biz Duyulmuyoruz…”

Aydın Teker: Bana göre bir solo eseri, ancak dansçı ile koreograf arasında yaşanan yoğun süreç sonucunda ortaya çıkar. Dansçının varlığı ve esere katkısı aşikârdır. Bu nedenle Gizem'siz bir "Hallo!" yu düşünemiyorum. 

Berna Kurt: Süreci soracaktım ben de ama gösterinin ikinci bölümündeki soru-cevap kısmında siz çıkış noktasını söyler gibi oldunuz sanırım?

Aydın Teker: Tam da söyleyemedim aslında. Yarın Gezi’nin…

Gizem Aksu: Evet, siz orayı söylemediniz.

Aydın Teker: Heyecanlanmışımdır. Aslında bu süreç Gezi’de başladı. Bir anda kendimi Gezi’de bağırırken buldum. Kimse bana Gezi’ye git demedi ama oradaydım ve tek başıma avazım çıktığı kadar bağırıyordum. Birden üzerimize biber gazı sıkılmaya başladı! Sesimiz duyulmadı ve bir sinek gibi püskürtüldük. Yaşadığım duygu çok ağırdı. Bizi dinleyen kimse yok, biz duyulmuyoruz duygusunu ilk o günlerde yaşadım.

 Ben 1980 yılından beri hiç durmadan üreten bir koreografım. Gezi'den sonra, benim bir parçam olduğunu düşündüğüm üretme ihtiyacı yok oldu. Gördüğüm hiç bir şeyi beğenmedim. Herşey anlamsız gelmeye başladı. Sanırım farkına varmadan bunalıma girdim. Sonra birgün kalp atışlarım yükselmeye başladı. Ve heyecanla “Bir şey yapmam gerekiyor, bir şey yapmam gerekiyor” diye Gizem’e gittim. Gizem geçen yıl ikinci üniversitesi olan MSGSÜ, Çağdaş Dans Anasanat Dalı'nı bitirmiş, bu yıl yine aynı bölümde yüksek lisans yapmaya başlamıştı. Gizem'le daha önce de çalışmak isterdim. Ancak prensip olarak lisans öğrencileriyle okulu bitirmeden (repertuar parçaları hariç) profesyonel bir boyutta çalışmamayı tercih ediyordum. Niye Gizem ve koşma? Parka gidiyorum, bakıyorum Gizem koşuyor. Okula geliyorum, arkasında birileri okulda koşuyor. Durmadan koşuyor, ben de izliyorum. Yaşantımın o dönemindeki herşey bir anda puzzle gibi birbiri içine girdi. Ben hiçbir işe sonuç odaklı yaklaşmam. Ne yapacağımı, ne söyleyeceğimi bilmem. Bir problemi veya bir konsepti alır, bana göre bir laboratuvar ortamında birkaç sene çözmek için uğraşırım. Birgün işin kendisi beni idare etmeye başlar ve o an benim için çok büyülü bir andır. Hatta bazen, bağımlılık halinde iş üretmemde, eserin beni ve dansçılarımı yönlendiriyor olmasının önemli rol oynadığını düşünürüm. "Hallo!"da farklı bir şey oldu. Süreç elimde olmadan çok hızlı gelişti. Hızlı ve can acıtan bir süreçti. Her prova derinlerde bir yerlerime dokunuyor, canımı acıtıyordu! O sırada Gizem de ayrıca, kendi içinde yoğun bir süreç yaşıyordu. Sonuçta ikimizin kendi içinde yaşadığı süreçler ortak bir noktada buluşup, "Hallo!"nun ilk bölümünün temelini attı. Duyulmamanın verdiği çaresizlik ve sıkıntı bir gün içimde büyük bir değişime neden oldu. Buna bir çeşit aydınlanma, farkındalık diyebilirim. Evet duyulmamak benim canımı yakıyordu. Peki ben duyuyor muydum? Ya da ben ne kadar duyuyordum? Aslında eğer biz insanlar kendimizi sorgulamaya başlasak, insanları duymak için birazcık daha çaba göstersek… Belki dünya bu bakış açısından doğru değişerek pozitif bir yere gidebilir hissi güzel bir duyguydu. İçimdeki heyecan ve birilerine ulaşma, paylaşma isteği büyüdü.

Berna Kurt: Peki, “Gizem koşuyordu” dediniz ya, çıkış noktasını hissetmeniz nasıl oldu tam olarak? Yani Gizem yok ilk aşamada sanırım, öyle değil mi?

Aydın Teker: Şöyle bir şey. Koşu bandı aslında hayatımızın içinde çok fazla var. Galiba ilk İngiltere’de görmüştüm. Metrodan çıkıyoruz ve insanlar bir camın arkasında bize bakarak koşuyorlar. Çok yadırgadığımı ve üzerinde düşündüğümü hatırlıyorum böyle bir şeyi.  Koşu bandı ilgimi çekiyordu ve Gizem koşuyordu. Sonuçlarını çok hesaplayarak yaptığımı düşünmüyorum. Sonradan fark ettim bantın bir yaşam gibi akıp gittiğini ve hiç durmadan devam ettiğini. Kim bilir bu işin altında kaç katman var?

Gizem Aksu: Siz koşu bandıyla ilgili bir şey yapmak istiyordunuz, bana dediniz ki: “Ben koşu bandıyla ilgili bir şey yapma istiyorum, bakalım mı beraber?” Sonra beraber bakmaya başladık. Bir doğaçlamada, çok koşmuştum ve sanırım, artık yüzüm başkalaşmıştı. Bittiğinde o doğaçlama, Aydın Hoca bayağı etkilenmişti: “Yüzün öyle bir değişti ki, seni tanıyamadım ve bu beni çok etkiledi, bunu kesin bir şey yapmalıyız” dedi. Olabilir diye konuşuyorduk, ama başka şeyler de denemeye devam ettik. O, o günden çok etkilenmişti ve sonra bu çalışmaya dönmek istedi.

Aydın Teker: Bazen bazı şeyler orada kendiliğinden oluveriyor. Ben o provada Gizem’in yüzünün, yani o coşku dolu, genç ve harika yüzün yaşlandığını yaşadım. Bu durum beni çok etkiledi. İçimde bir şeylere dokundu. 

Berna Kurt: Peki duyulmamak, duymamak üzerine bir şey yapacağınız fikri de oluşmuş muydu o dönemde?

Aydın Teker: Hayır. Onlar sonra oluştu. Belki de Gizem'in yüzü iç dünyamı, dolayısıyla Gezi'de yaşadığım duyulmama duygusunu harekete geçirdi! Yani plan ötesi.

Gizem Aksu: Aydın Hoca bir anlam ya da anlamdırma çerçevesinde bir konsept kurmuyor. Bir şey yapıyor, sonra süreç işin kendisini şekillendiriyor. Son bir ay hep seyircili prova aldık. Ve yapıp, insanlarla konuştukça, birçok katman ortaya çıkmaya başladı. Onun bir hayat akışı olabileceği, hislerin dönüşümü, enerjinin dramaturjisi, yüzün dramaturjisi… Biz hislerin dönüşümü üzerine konuşuyorken çalıştıkça ve denedikçe çok koymadığımız birşeydi. Böyle birçok katman açılmaya başladı.

Berna Kurt: Ama başlangıçta bir koşu bandıyla çalışılacağı fikri vardı herhalde?

Aydın Teker ve Gizem Aksu: Evet.

Berna Kurt: Gizem peki sen niye koşuyordun?  (gülüşmeler) Ben face’ten hatırlıyorum, senin böyle bir şeyler paylaştığını. Bir de nasıl koşuyordun? Çünkü dediniz ya, arkasında birileri oluyor, parkta koşuyor…
  
Gizem Aksu: Neden koştuğumu bilmiyorum. Ya yürürken ya da koşarken, çok yaratıyorum. Kendi yaratıcılık sürecimde, kendi kompozisyonlarımda... İkinci sınıfta, üçüncü sınıfta kompozisyon ve doğaçlama derslerimiz vardı. Oralara dönük yaratırken bir şekilde koşuyordum. Sonra da şehir koşusuna dönmeye başladı ve benim için çok eğlenceli hal almaya başladı.

Berna Kurt: Sen blog’unda paylaşıyordun, şimdi hatırladım.

Gizem Aksu: Evet, evet, aynen. Ritüel haline getirmiştim. Okuldakiler de öyle. Bir iş çalışmaya başlamıştık, onun öncesinde koşuyorduk. Bir şekilde benim hayatımın bir parçası oldu ama nereden çıktı bilmiyorum. Çocukluğumdan beri yürürdüm. Dansa başladıktan sonra o bir şekilde Maçka’da koşmaya, Şişli’de koşmaya, Beşiktaş’ta, Bebek’te… Bilmiyorum, daha içgüdüsel bir şey herhalde...

Denemeler…

Berna Kurt: Bir de yakın zamanda, birkaç ay arayla, iki işini üst üste izledim: Şimdi Düşünüyordum da, Senin İçin Yok Olmak Ne Kadar Zor Olurdu ve Hallo!. İkisinde de seyirciyle birebir ilişki kurma, dördüncü duvarı yıkma halleri var, bu çok da zor bir şey. Ama onun bir şekilde üstesinden geliyorsun, o benim için ciddi bir soru işareti. Bir tür deneme ama iki gösteride de farklı. Sen ne yaşıyorsun o süreçte? Ne yapmaya çalışıyorsun, kendini nasıl zorluyorsun? Seni zorlayan ne oluyor mesela seyirci karşısında? Çalışırken, tepkiler aldık ve değiştirdik, dediniz. Muhtemelen o seyirci tepkileri de bir yandan sürece dahil oldu, açık provalarda vs.

Aydın Teker: Aslında ben şöyle düşünüyorum: Çok zor bir şey, seyirci olmadan böyle bir işin provasını yapmak. Ve Gizem' in çok zoru başardığını düşünüyorum. Yani ilk seyircisiz provalar sırasında, biz çok yol kat ettik. Ama sonra farkettik ki, seyircinin olduğu zamanlar başka bir şey oluyor. İlk birilerine gösterdiğimizde ilginç bir şey oldu. İşi izlemediler çünkü dansçılardı. Daha çok teknik şeylerle ilgilendiler.

Gizem Aksu: Ayağını nasıl basıyor vs.

Aydın Teker: Bu çok ilginçti benim için. Önce ne tür izleyici sorusu gündeme geldi. Sonra değişik izleyicilere ulaşma fikrimiz oluşmaya başladı. İzleyicili provalardan birine okulun güvenlikçilerinden ikisi geldi. İlk başlangıçta bir tanesi, hiç Gizem’e bakamıyordu. Ondan sonra yavaş yavaş ilgisi değişti ve Gizem artık genç bir kadın olmanın ötesine geçti; başka bir şey izlemeye başladı. Sonraki günlerde okulun diğer güvenlikçileri gelip bana sormaya başladılar: “Biz ne zaman izleyeceğiz bu oyunu?” Demek ki izleyiciden izleyiciye farklılık gösterecekti.  Çok iş görmüş ve artık işin içeriği yerine tekniğine bakan izleyici kitlesi dışına çıkabilirsek, bunun hem Gizem'i hem de izleyicileri farklı şekilde etkileyebileceğini fark ettik. Ve öyle bir şansımız da oluyor. Ayın 9’unda, öyle bir yere, biz gidiyoruz. 

Gizem Aksu: Fabrikada olacak.

Aydın Teker: Bir fabrikada oynayacağız.

Gizem Aksu: Beyaz yakalı insanlara gideceğiz.

Aydın Teker: Beyaz yakalılar mı gerçekten?

Gizem Aksu: Bence öyle.

Aydın Teker: Öyle mi diyorsun? Ama 350 kişi olabilir mi beyaz yakalılar?

Berna Kurt: Nerede?

Gizem Aksu: Tuzla’da.

Aydın Teker: 350 kişi olabilir mi beyaz yakalılar?

Gizem Aksu: Bence öyle.

Aydın Teker: Öyle mi? Çok iyi. Ayvalık’a, Kuşadası'na da götürebiliriz diye düşünüyoruz. Orada birkaç yerde oynayabileceğimizi düşünüyor insanlar. Mesela Şeytan’ın Kahvesi; Ayvalıklı da, başka şehirlerden gelip yerleşenler de orada vakit geçiriyor. 

Gizem Aksu: Evde yaptık bir de.

Aydın Teker: Evet, doğru.

Gizem Aksu: Farklı mekânlarda yapmayı önemsiyoruz. Bir şey demek, duymak ve bir alan açmak istiyorsak, insanların alanına gidelim istiyoruz. Sosyolojik bir açıdan da onların mekânında öyle bir karşılaşma yaşayalım, farklı mekânlarda nasıl olabileceğine bakalım istiyoruz. Bunun gerçekleşmesi için başka bir destek gerekiyor, lojistik ve organizasyon açısından.

Berna Kurt: Bir ya da birkaç kez Moda’da oynadınız, değil mi?

Gizem Aksu: Evet. Köşe’de de oynadık. Hestia’da oynadık, burada (Çıplak Ayaklar Stüdyosu’nda) oynadık.

Berna Kurt: Hestia evde olan mıydı?

Gizem Aksu: Evet.

Aydın Teker: Kaç gösteri yaptık? Moda’da üç mü yaptık?

Gizem Aksu: Herhalde Moda Sahnesi ve Köşe'de üç, üç yaptık. Hestia’da yaptık, burada bir yaptık. Toplamda sekiz oldu.

Berna Kurt: Seyirciler de genelde sahne sanatları meraklıları mı?

Gizem Aksu: Evet.

Aydın Teker: Belli bir izleyici kitlesi.

Berna Kurt: Çok değişik tepkiler oldu mu? Bugünkünden farklı?

Gizem Aksu: Çok. Her seferinde çok farklı oluyor. Mesela prömiyerde ilk andan itibaren koral halde “Hallo”lar geldi. Üçlü, beşli ve durmadan. Buradaki gibi çok tepkisiz bir kere daha olmuştu, hiç tepkinin olmadığı. Başta tepkisiz olup sonra açılan olabiliyor. Ağlayan çok olabiliyor. Bu süreçte benim katmanlarımın, benim kabuklarımın açılması da var. Eser, hislerin kompozisyonu üzerine olduğu için bazen bazı hislere geçişler daha zor olabiliyor, benim için. Mesela geçen ayki performanslarda çok gergindim; insan olarak çok gergindim. Performansın sonrası çok acı olabiliyor. Bazen bazı duygular çıkamıyor.  Benim de süreçte kabuklarım ve geçtiğim katmanlar oluyor. Her performans benimle, gelen insanların o anki modlarıyla, ne kadar bana cevap oluşturduklarıyla, sessizlikleriyle, birbirimizle o an nasıl ilişkilendiğimizle çok çok alâkalı.

Berna Kurt: Peki sabit bir şey yok, hep değişiyor diyorsunuz ya, yine de netleştirdiğiniz, akış olarak değil ama “şu içinde olsun” dediğiniz birşeyler var mı?

Gizem Aksu: İki yer var: Benim havaya kalktığım ve de durdurduğum yer. Onlar dramaturjik olarak sabit noktalar.

Aydın Teker: Bir de şöyle bir çalışma biçimimiz oldu. Mesela bir gün sadece mutluluğu çalıştık. 32 dakika güldü. Tabii çok yorucuydu, gülüyor ve durmadan koşuyor. Bir gün hep öfkeli oldu, gibi. Biz belli kavramları, duyguları çalıştık ama bunları nasıl kullanacağı konusunda Gizem’in inanılmaz bir özgürlüğü var. Bu benim için çok heyecan verici çünkü gösterilerde izleyicinin ve Gizem’in yaşayacağı süreç bilinmiyor. Bu içimde büyük merak uyandırıyor ve her seferinde çok dokunuyor, çok canımı yakıyor aslında. Ama bir yandan da hatırlıyorum ki, bu işin pozitif yanı var ve o günkü konuşmada insanları pozitif bir yere doğru yönlendirebilirsek; bir kapı, bir ümit kapısı açılabilir. En önemlisi paylaşım için alan açmak. Ve siz ne kadar duyulmamanın verdiği sıkıntıyı, öfkeyi, acıyı yaşarsanız, o kadar daha anlamlı oluyor pozitif bir şeye doğru bakabilmek, diye düşünüyorum aslında.

Gizem Aksu: Bir de mesela, “Şimdi Düşünüyorum da…”da bir kompozisyon önerisi var. Orada, seyirci bana tanık olan/eşlik eden konumunda. Hallo!'da benim karşımdaki insanlar o anları kuran ve o anları birlikte yarattığım insanlar. Dolayısıyla bu performans benim için tamamen bir bilinmez ve her seferinde çok riskli. Mesela bugün hiç tepki alamadım. Böyle olunca gerçekten duyulmamanın ve böyle giderse nereye gidecek bu performans, bunun stresini yaşıyor oluyorum. Her anı, nasıl kurarım çabası ve araştırması...  Gerçekten o anda, yani şimdi ve burada olanı değerlendirmek ve yaratmak. “Şimdi Düşünüyorum da…”da zaten yaratılmış bir şey var. O yaratılmış şeyi o an, o mekânda, o kişilerle yeniden yorumlamak söz konusu. Hallo!’daki o bilinmezlik bir yandan çok riskli ama bir yandan da başka, derinden bir kanal açabilecek, dokunabilecek bir potansiyel barındırıyor. İşlediğinde, yani izleyiciyle kurulan o enerji alanını hissedebildiğimde, geçirebildiğimde, paylaşılabildiğimde, insanlar açık olduğunda, kapalı olduğunda... Hepsinde farklı bir şey yaratıyor.

Berna Kurt: Peki sizin daha önceki işlerinizle kıyasladığınızda, performer’la/icracıyla kurduğunuz ilişkide bir farklılık oldu mu? Bu işin bir şekilde içindesiniz ama bütün işlerin içinde değildiniz herhalde değil mi, yani bizzat sahneye çıkıp performansa dahil olma anlamında söylüyorum?



Aydın Teker: Dahil olduğum durumlar oldu ama ben işin bir parçası olmaktan ziyade dışında olmayı tercih ediyorum. Mesela Yoğunluk'ta içindeydim. Bir saat boyunca sahnenin kenarında iğneye iplik geçiriyorum. Sadece bir noktada sahnenin ortasına gelip ıslık çalıyorum, sonra da dilimi çıkarıyorum. Yani o kadar yaptığım iş ama bir saat ipliği iğnenin deliğine büyük bir konsantrasyonla geçiriyorum. Bir gün sahnedeyken ekranın çalışmadığını fark ediyorum; görüntü gelmiyor, gelmiyor ve ben hâlâ o iğnenin deliğine ipliği geçirmekteyim, yüzde yüz orada olmak zorundayım. Eğer seyircilerin arasında oturuyor olsam, ben orada kalp krizi geçirebilirim. Bu gibi durumlarda sahnede olduğuma şükrettiğimi hatırlıyorum. "Hallo!"da Gizem'in bütün acısını yaşıyorum. Yani bu daha zor oluyor benim için.

Gizem Aksu: İşin kendisi ve süreci hislerle ilgili. Ve çok tesadüfen benim de kendimi duymaya çalıştığım, duyduğum şeylerle başa çıkamadığım bir döneme denk geldi. Bu yüzden işin fiziksel hazırlığının yanı sıra, bence çok ciddi bir duygusal hazırlık dönemi oldu. Bazı duygusal yoğunluklardan dolayı benim banta çıkıp koşamadığım zamanlar oldu. Ve bir şekilde biz orada o provayı iptal etmek yerine, provanın bağlamını değiştirip, beraber kahve içip, hani orada ne var ve ne açığa çıkıyor, diye o katmana bakmaya çalıştık. Ya da bazen o katmanla koşmaya çalıştım. O gün provanın belki gerektirdiği başka birşeydi ama ben o kadar başka bir şey yaşıyorum ki, onu işin bağlamına da hizmet edecek şekilde nereye çevirebiliriz? Benim yaşadığım psiko-fiziksel süreçle Hallo!’nun, yani Aydın Hoca’nın niyeti bir şekilde çok ortaklaştı. Zorlu zamanlar oldu. O kadar koşmanın inanılmaz bir psiko-fiziksel etkisi olabiliyor. Bir de zaten, içinize baktığınız, hafif kırılgan bir döneminizdeyseniz ve başa çıkmaya gücünüz yoksa, daha da zorlaşabiliyor. Bu konuda, açığa çıkan şeylerle ne yapacağım konusunda Aydın Hoca beni çok destekledi. O yüzden bence o fiziksel hazırlığın yanı sıra duygusal olarak da bir zemin yaratıp, çalıştığımız ve paylaştığımız bir süreç oldu.

Berna Kurt: Peki bu süreç 5 ay mı sürdü demiştiniz?

Gizem Aksu: 4 ay sürdü, Kasım’dan Mart’a. Kasım’ın sonunda başladık. Aralık, Ocak, Şubat, Mart…

Aydın Teker: Başka bir şey de yaşandı arada. Tamam Gizem koşuyor. Ben bedenleri zorlarım ama tabii ki dansçımı riske sokmak istemem. Süreçte Gizem öyle bir koşuyor ki, O’nun sınırını bilemiyorum. Günlerce uyku uyumadığım oldu, Gizem’e yanlış bir şey yapıyor olabilir miyim diye. Çünkü prensip olarak bir projede örneğin yıllar önce, Yerebatan Sarayı’nda suya girilecekse her zaman önce ben girerdim. Darphane’de, buhar kazanına girilecekse -fareler olabilirdi - dansçılardan önce ben girerdim. Yani öyle şeylere dikkat ederdim genellikle. Burada benim koşmam bana Gizem’le ilgil bir şey söylemeyecek. Spor akademisinde ve bizde yüksek lisanslara ders veren Ani Hoca’yı aradım. O ‘polar’ diye bir alet önerdi; yani kalp atışlarını ve belli şeyleri kontrol etmek için. Polar’ı buldum. Sonra onunla denedik. Gizem riskin yakınına bile yaklaşmıyordu, o kadar kondüsyonu iyiydi yani. Sonra içim rahat etti. Çünkü doğal olarak izleyiciden öfke de geliyor: “Sen ne hakla bu kadar zorlayabilirsin Gizem’i?”. Haklılar. Ama tabii aslında o öfke bana mı, yoksa kendileriyle ilgili bir şey mi? Bu sorular önemli oluyor. İzleyicinin sınırları tabii ki zorlanıyor o sırada, ama sınırlar zorlanmadan da bazı hisler kolay kolay açığa çıkmıyor aslında.

“…Karşımda insan olduğu sürece, ben koşabilecek gibi hissediyorum…”

Berna Kurt: O finaldeki karanlıkta kalma anı. Tabii ben klostrofobisi olan insan olarak oldukça zorlandım -varmış yani, kesin emin oldum! (gülüşmeler). Bu an herkesi farklı etkileyebilir, sonrasında da konuştuk, bundan özellikle hoşlananlar da vardı. Ben de etkilendim ama fiziksel olarak da çok zorlandım. Ama bu karanlık anın ciddi anlamda etki yarattığını düşünüyorum. Zaten rahatsız oluyorsunuz, onu çok tanımlamak mümkün de değil, seyirci olarak. Bir kere seyrediyor olma haliyle hesaplaşıyorsunuz. Zaten söyledi de insanlar: Bir şey söylesem mi, söylemesem mi, oralarda bir kararsızlık halleri oluyor. Karşınızda bir insan mahvoluyor, bundan rahatsız oluyorsunuz mesela. Ama finaldeki karanlık bölüm bir çeşit zirve noktası oluyor. O aletin mekanik sesinin devam etmesi, sizin karanlıkta kalmanız... Ama bu kadar kendinizle hesaplaşıp, ne yapsam, ne etsem, sorularından sonra; “pozitif bir şey olsun istiyorum” dediniz ya, ikinci bölümde bunun olabildiğinden pek de emin değilim. Şunu merak ettim açıkçası: daha önceki performanslarda, “kendi içimde şunu yaşadım, biraz daha pozitif sonuçlar çıkardım” vs. diyen birileri oldu mu? Ya da bugünkünden farklı birtakım şeyler paylaşanlar?

Gizem Aksu: Çok farklı şeyler paylaşanlar oldu. Mesela benim ilk aklıma gelenlerden, hem de benim etkilendiğim yorumlardan biri: Bu kadar koşmanın kendisi çok tüketici ve çok yorucu ama bir yandan da umut veriyor çünkü hâlâ bir çaba var. Ve benim de yaparken, en başından beri hissettiğim bu…  Aydın Hoca da böyle benim hakkımda telaşlanınca, hep ona da diyordum:  Karşımda insan olduğu sürece, ben koşabilecek gibi hissediyorum. Yani insanlar gitmezse, ışık kapsanmazsa ya da makine durmazsa... Orada öyle bir enerji var ki sürekli geliyor, gidiyor, pin pon şeklinde...  Altımdan da akan bir şey var, durma şansım yok. Bir akış sonrası bir paylaşım olmuştu, dayanmak üzerine. Orada birileri olduğu sürece ben dayanabilirim, ben olduğum sürece seyirci dayanır, böyle bir şeye girmeye başlıyor. Bu noktada böyle bir paylaşım olduğunda o çabanın kendisi oldukça değerli oluyor. Moda’da yaptığımız en son performansta şöyle paylaşımlar olmuştu: “Hallo!’ya cevap vereyim mi, vermeyim mi?”de beni tutan şeyler ne ise, onlarla yüzleştim, onları duydum ya da onları gördüm. İnsanlar kendi tepki ve tepkisizlikleriyle ilgili kendilerine dönük sorular üretiyor. İnsanların kendilerine dönük tercihlerini sorgulatabilecek bir şey olduğunu söyleyenler oluyor. Tam ağzına gelip de, o sesi içe kaçıran şey ne? Cevap verdirten ne? Mesafe aldığını söyleyenler oldu. İşin içine giremeyip, orada tükenen insana dair hiçbir şey yapamam ve yapmak zorunda da değilim, diye hissedenler. Böyle acıtabilen bir durumda bu tükenişle özdeşleşmeden ya da ona kapılmadan, sakin durmayı ve olanın olmasına izin vermeyi denediklerini paylaşanlar oldu.

Aydın Teker: Tanıdığım insanlardan bazıları üç gün etkisinden kurtulamadıklarını söylediler: o kadar etkilendik ki, üç gün bununla yaşadık dediler.

Gizem Aksu: Evet, bana da yazanlar oluyor, sonrasındaki yankısına dair.

Berna Kurt: Rüyana girebilecek bir şey, akşam rüyamda görebilirim yani. (gülüşmeler)

Gizem Aksu: Geri dönüşler alıyoruz çokça. Mesela çalışan insanlardan... Kapitalist sistemdeki düzen, oradaki hırslar, öfkeler, yarış, sürekli koşturma hali ve o akarken kendimi ne kadar duyuyorum, sorusu. Gündelikte bu durum var ve birçok insan tarafından paylaşılıyor. İnsanlar böyle hissediyorlar mı, ne kadar bunun farkındalar ve ne kadar paylaşacaklar, bunu merak ediyorum.Beni fabrikayla ilgili heyecanlandıran kısım da bu.

Berna Kurt: Şimdi geldi aklıma, bir spor salonunda yapsanız ne olur acaba? (gülüşmeler) Çok değişik bir şey olabilir.

Aydın Teker: Yani tabii ki. Aslında her yerde herkesle paylaşılabilir, mesela genç, yaşlı, dindar, ateist, iş adamı..

Gizem Aksu: Mesela Zilife Abla…Bölümün temizliğine yardım eden abla...

Aydın Teker: Yaptığı işi gönlüyle yapan ve bize çok emeği geçen Zilife Hanım’a gösterdik. Hemen gitmesi gerekiyordu; konuşamadı, izledi ve çıktı. Yani konuşma kısmını da duymadı. İki gün sonra karşılaştım, “Zilife Hanım, seninle konuşamadım ama nasıl hissettin” dedim. "Hocam çalışıyoruz, çalışıyoruz, kim bizi duyuyor? Kimsenin umurunda değil. Kızdım, sinirlendim.” dedi. 

Gizem Aksu: Bir de güvenlikçi ağabeylerden birini yorumu şöyleydi: “Kendimi köyümde, ormanlarda, sokaklarda hissettim. Sonra yalnız kaldığını çok hissettim. Korktuğunu hissettim. Ve hep değişti. Sen bir yoldaydın ve o yol köyüm oldu, sokağım oldu...” gibi, değişen mekânlar... Bunu, başka diyenler de oluyor. Benim yüzümdeki ifade ve bedenimdeki hislerin değişimiyle mekânların dönüştüğünü, mekânların aktığını söyleyenler oluyor.

Aydın Teker: Siz ne hissettiniz?

Berna Kurt: Ben daha önce de dediğim gibi, çok gerildim; az, buz değil yani. Başında değil ama, en başında uzunca bir süre içine giremedim. Belli bir aşamada sizin devreye gireceğinizi biliyordum çünkü Gizem’le konuşmuştuk. Söyleşi için, Aydın Hoca orada olacak mı, nasıl yapacağız, diye sormuştum. Bir şekilde olacak dedi. Tamam dedim. Bir yerde çıkacak. Ve bir beklentim vardı. Ha şurada bir şey var, oradan kesin bir şey gelecek. Böyle sürekli bir şey olacak diye bekledim. Sol taraftaki alete ve çekim yapan kişiye odaklandım, bir 10 dakika filan. Bir yerde, sanırım 20. dakikada işin içine tamamen girip, bir şey sorgulamamaya başlayıp, “ne olacak”ı bırakıp, gerilmeye başladım –zamanlama tuttum başlangıçta, kritik aşamalarda baktım. Çok seyreden ve yazan bir insan olduğum için, bu bir tür alışkanlık. Bu arada tabii düşünüyorum: bakıyor bana, görüyor mu, Berna diye mi bakıyor, ne yapıyor şu an? Kendimi Gizem’ın yerine koyup, “Sahnede ben olsaydım ne olurdum acaba? İnsanlar nasıl bakıyor acaba?” vs. diye sordum. Bir noktadan sonra da seyircilere bakmaya başladım. Ama o benim mesafeli halim. Dediğim gibi, seyredip not alan, yazan biri olarak, çoğu zaman tam da içine giremiyorum. Arada seyirci tepkilerine, genel atmosfere de bakıyorum. Ama sonuna doğru gerginlik dozum çok arttı. Bir noktadan sonra bıraktım, özellikle karanlıkta kaldığımız son 2-3 dakikada, dışarı kaçmak üzereydim artık!

Aydın Teker: Böyle şeyler oluyor. Birkaç kişi mesela çok öfke duyduklarını söylediler.

Gizem Aksu: Bunu yapmaya hakkınız yok, diyenler oldu.

Aydın Teker: Evet ama bazıları da, sonradan o öfkenin kendilerine duydukları, kendi içlerinde, kendileriyle ilgili bir öfke olduğunu fark ettiklerini söyledi.

Berna Kurt: Yok benimki, dediğim gibi, öfke filan değil. Yaşadığım gerginlik başarılı bir sonuç da olabilir; yani hissettiğim şey zaten biraz da, olması gereken ya da beklenen bir şey sanırım. Performans olarak da çok zor bir şey. Ne yapıyor bu kızcağız, diye seyrettim yani. Çünkü Gizem benim arkadaşım, kaç senedir tanıdığım insan…

Aydın Teker: Yaaa, değil mi?

Berna Kurt: Kızcağız mahvoluyor şu anda, diye bakıyorum!

Gizem Aksu: Ben dansa başladığım da, bize dans öğreten çalıştırıcılardandı Berna.

Aydın Teker: Öyle mi?

Gizem Aksu: O yüzden çok özel. Evet halk danslarından.

Aydın Teker: Siz de Boğaziçi’nden misiniz?

Berna Kurt: Evet. Gizem’in bir önceki işini de seyrettim. Seyirciyle birebir temas ederek ama farklı bir şey de kurarak, zor bir işi becermiş diye düşündüm. Şu anda da onun üzerine bir şey geliştiriyor. Yani sadece fiziksel değil, başka bir zorluk da var bu denemesinde, bir aşama daha sanki. Öyle bakıyorum birazcık da.

Aydın Teker: Tabii, Tabii.

Berna Kurt: Eskiden sahneye birlikte çıktığımız için de. Bir de biliyorum huyunu, suyunu (gülüşmeler). O yüzden, böyle, tam bir seyirci gibi seyredemedim her anda. Ama ona rağmen, son derece ciddi bir gerginlik hissiyatı oldu. Tabii orada aletin oluşturduğu sabit bir ritmik akışın devam etmesinin de çok etkisi var. Seyircilerden biri de dedi ya, hipnotik bir şey yaratıyor bir noktadan sonra.

Gizem Aksu: Moda’daki performaslarda, -orası tamamen blackbox, bu yüzden mi bilmiyorum ama- her üç gösteride de, gözlerini kapatıp meditatif bir yere giden insanlar vardı. İki, üç tane. Genelde arkada oturan insanlar. Neden öyle denk geldiğini bilmiyorum. Bayağı gözlerini kapatıyorlar. Onlara da mesela ben “Hallo! Hallo!” diyorum ve açmıyorlar gözlerini, açmamayı tercih ediyorlar. Genelde koşmaya başlayınca oluyor. Yani yürüyüşten hızlı ritme geçtiğimde bir ritim inşa olmaya başlıyor bir şekilde. Böyle bir duruma geçen ve bunu bayağı gözlerini kapatıp yaşayan insanlar oluyor.

Bundan Sonra...

Berna Kurt: Sizin bundan sonra farklı yerlerde birtakım denemeleriniz olacak. Peki yeni sezonda da devam edecek misiniz?

Aydın Teker: Ederiz diye ümit ediyoruz. Farklı kesimlere ulaşmayı çok istiyoruz. Aslında iş kendi ihtiyacı olanı o zaman gerçekten karşılamaya başlayacak. İstanbul dışında da... Burada doygun bir seyirci var, merak etmiyor, zaten yeterince görüyor.

Berna Kurt: Bir de her performans sizin açınızdan da bir çeşit –seyirciyle- deneyim. Aslında her performansın verileri bir araya toplansa -şimdi bilimsel tarafından bakıyorum- sizin açınızdan bariz bir sonuç çıkar.

Aydın Teker: Evet.

Berna Kurt: Aslında onun sonuçlarını bir şekilde paylaşsanız... Çünkü düşündüm de şimdi, burada bir tartışma zemini yaratılıyor, açık bir alan yaratılıyor. Tiyatro kuramında, seyirci dramaturjisi, dördüncü duvar vs. üzerine yazılmış bir sürü şey var, bunları okuyan insanlar da var. Bu alandan da veriler ortaya çıkabilir yani. Aslında tartışılan, denenen de bir şey ama dans/performans alanındaki denenmişliği biraz daha sınırlı gibi? Bu da bir çeşit deney, farklı bir deneyim. Çok farklı yerlerde tekrarlamayı planlıyorsunuz vs.

Gizem Aksu: Evet ben de öyle düşünüyorum. Fırsat buldukça not almaya çalışıyorum. Özellikle prova döneminde çok ciddi yazıyordum, prova notlarını. Süreçte, seyirciyle konuştuğumuz kısımları ses kayıt cihazı ile kaydedelim mi diye konuşmuştuk, ama ben sıcak bakmıyorum bu fikre. O an, çok yoğun bir şeyden çıkılıyor, bir alet koyma, öyle bir kontekst açma fikri beni bir şekilde çekindirtiyor. Keşke bunlar olurken not alabilen bir ekibimiz olsa. Ekipman değil de, insan öğesi olsa, bunları yapabilse. İki-üç performanstır çeken, dokümante eden bir ekip var. Bu konuda derinlikli bir çalışma yapılması çok güzel olur ama galiba biz onu yapabilecek durumda değiliz.

Aydın Teker: Bilmiyorum, mesela; sosyolojiyle ilgili, psikolojiyle ilgili sempozyumlara katılabilsek? Arpla ilgili bir iş olan harS’ı yaptığımızda arp kongresine davet edilmiştik. Bizim için değişik bir deneyimdi. Acayip tepki de aldık. Öfkelenenler, terk edenler oldu. Hem de kapıları çarparak! Çünkü arp onlar için kutsal bir şey. Bir dansçı arpın içine giriyor, enstrümanı ayaklarıyla çalıyor filan. Tepki aldık ama gösterinin sonunda herkes sahneye çıkıp, arpa dokundular. Merak ettiler bir yandan da. Burada biz doğru insanlara ulaşabilsek; mesela sempozyumlarda gösterebilsek sonrasında iş farklı açılardan irdelenebilir. Bunu çok kuvvetli hissediyorum içimde. Çünkü üzerine tartışılacak ve gündemde olan bir dolu olay var. Başta feci şekilde öldürülen yada acı çeken kadınlar.

Berna Kurt: Tabii canım.

Aydın Teker: O kadar çok şey var ki, yapılabilecek. Ama nasıl? Organizasyon kısmını başaramıyoruz henüz.

Gizem Aksu: Dans sosyologlarının ya da bu alanda ilgili olan insanların yapması da çok kıymetli bence. Sanırım biz ısrarla performe etmeye devam ettikçe olacak. Böyle bir ısrarımız var şu anda.

Aydın Teker: Var.

Gizem Aksu: Kaç kişi geldi, kaç kişi gittiyi hesaplamadan, her alanda, her yere gitmek için niyetimiz ve gönül açıklığımız var. Hiçbir beklenti olmadan... Biraz daha ısrarcı olup duyuldukça, meraklı gözler ve sorgulayan zihinler oldukça çok malzeme çıkabilecek. İş ile ilgili açıklama istendiğinde, “duyulmamak ve duymamak üzerine bir performans” diyoruz. Bu kadar mı diye soruyorlar. Büyük bir iddiamız yok, ama alan açmak istiyoruz.

Aydın Teker: Evet aynı fikirdeyim. Oyun hakkında açıklama yapmak hiç hoşuma gitmiyor. Bir iş yapıyorlar, sayfalarla o işi anlatıyorlar. Bence, her izleyici için o iş neyse odur. Yani onun ne kadar işe ulaştığı ve onunla nasıl bir ilişki kurduğu çok önemli. Biz şimdi hapishanede oynasak, bu başka bir şey olacak; örgütlenmiş kadın gruplarına gitsek başka bir şey olacak; kahvedeki adam seyrederse başka bir şey olacak. Benim için önemli olan, böyle bir noktadan yaklaşabilmek…

……

Sohbet bitiyor, ses kayıt aletini kapatıyorum. Kısa bir süre daha konuşuyoruz. Sonra ben stüdyoda Mihran’la ayaküstü sohbet ederken Aydın Hoca yanıma geliyor ve son bir ekleme daha yapıyor: “Ben bu gösteriyle “insanlıktan özür diliyorum” aslında”…